به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی، رئیس بنیاد بین‌المللی امامت، در نشست علمی «درآمدی بر مسائل الهیاتی حکمرانی در ایران» با بیان اینکه در دوره معاصر مسیر تفکر تاریخی شیعه یکسری فروکاهش‌ معنایی داشته است، گفت: ما دچار شیفت‌های پارادایمی شده‌ایم، به طوری که ادبیات سیاسی معاصر ما با چیزی که در منطق دین و قرآن وجود دارد فاصله دارد و بازگشت به مفاهیم اساسی دینی مرهون ادبیات قرآن و واکاوی مفاهیم بنیادین آن است.

وی افزود: قرآن مبدأ حرکت را در همه جهات، دین می‌داند و دین را با عقل و فطرت انسان گره می‌زند؛ هدایت، عنصر اصلی است و آن را غایت و رشد قرار می‌دهد، نظام حق و باطل در اینجا مطرح است و مسیر حرکت انسان با همه وجوه آن در بستر دین شکل می‌گیرد. در گام دوم قرآن کریم از نظام امامت سخن می‌گوید، ذیل معرفی دین به عنوان راه اصلی کمال، تأکید بر این است که این مسیر تکامل بر محور نظام امامت و امت شکل می‌گیرد؛ البته گاهی برخی مفهوم امامت و امت را به امامت و امت سیاسی فرومی‌کاهند؛ یعنی فقه سنتی، امامت را به ولایت شریعت و حکم کاهش می‌دهد.

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه امام و امامت، ولایت، امت، استخلاف و خلافت، تمکن، وراثت، حکم، امر، اطاعت و قسط از واژه‌های کلیدی نظام امامت در قرآن کریم است، اظهار کرد: ادعای اصلی بنده این است که نظام امامت قرآن، نظام مرتبط با منظومه دین و معنای جامع است و معنای اصلی و اولی این واژگان همان چیزی است که ما در بنیادهای دین‌شناسی قرآن مانند حق و باطل و انسان و رشد انسان سراغ داریم؛ بنابراین فروکاهیدن این مفاهیم به مفاهیم سیاسی، قلب معنای امامت و نوعی مغالطه است.

وی با تأکید بر اینکه همه این مفاهیم در امتداد خود بُعدی از حکمرانی و مفهوم سیاسی دارد، ولی نباید به آن فروکاهیده شود، تصریح کرد: قرآن واژه امامت را با هدایت پیوند زده و دو نوع هدایت یعنی هدایت به سمت امر الهی و هدایت به سمت کفر و غیرخدا را ترسیم کرده است. در آیه دوم سوره انبیاء، بستر معرفی تاریخ شکل‌گیری نبوت و نظام امامت قرآنی ترسیم می‌شود. فرموده است: «وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَیْنَا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِیتَاءَ الزَّکَاةِ وَکَانُوا لَنَا عَابِدِینَ»؛ ما این گروه برگزیده از انسان‌های ویژه را که نقش تاریخی اساسی دارند ائمه قرار دادیم و کارکرد اصلی آنها یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا(هدایت کردن طبق امر ما است) است و برای رسیدن به این مقام نیاز به وحی و علم ویژه از سوی خدا دارند. در آیه ۲۴ سجده هم تعبیر «وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَکَانُوا بِآیَاتِنَا یُوقِنُونَ» را به کار برد؛ در آیه قبل، جعلناهم بود ولی در اینجا جَعَلْنَا مِنْهُمْ است که به جامعه مؤمنان و صالحان برمی‌گردد. در سوره قصص خداوند سلسله حرکت انبیایی را در داستان موسی و در برابر فرعون بیان کرده و فرموده است: «وَاسْتَکْبَرَ هُوَ وَجُنُودُهُ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَظَنُّوا أَنَّهُمْ إِلَیْنَا لَا یُرْجَعُونَ»؛ استکبار فرعون را نقطه اصلی هدایت به سمت نار برشمرده و فرعون نماد ائمه نار است.

حجت الاسلام والمسلمین سبحانی گفت: در کنار دو جریان امامت نور و نار، قرآن از گروهی سخن گفته است که ذیل امامت انبیاء و برگزیدگان الهی، نقش امامتی ایفا می‌کنند و آنها عبادالرحمان هستند که وصفشان در سوره فرقان بیان شد. از نظر قرآن همه انسان‌ها و گروه‌های انسانی بر محور امامت زیست کرده و در جبهه امامت حق و باطل قرار دارند. «یَوْمَ نَدْعُو کُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ فَمَنْ أُوتِیَ کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ فَأُولَئِکَ یَقْرَءُونَ کِتَابَهُمْ وَلَا یُظْلَمُونَ فَتِیلًا»؛ در روز قیامت هر انسانی را ما با امامش دعوت و با او محاجه می‌کنیم و نتیجه عمل او را نشان می‌دهیم؛ گروهی امت صالحان و اصحاب یمین هستند و گروه دیگر به نقطه کوری رسیده‌اند و فلاح بر محور امامت نتیجه امتداد فلاح امام و امت در دنیاست.

ولایت تنها کارکرد امام نیست

رئیس بنیاد بین‌المللی امامت بیان کرد: ذیل عنوان امامت یکی از مهمترین کارکردهای امام در قرآن، مسئله ولایت است، ولی امامت منحصر به ولایت نیست. وقتی ولایت در قرآن مطرح می‌شود بسط معنایی امامت و ولایت را نشان می‌دهد؛ قرآن، ولایت را به ولایت شیطان و ولایت خدا تقسیم کرده است؛ الله ولی الذین آمنوا...؛ یعنی دو نظام ولایت در ظل دو نظام امامت خدا و کفار در قرآن ترسیم شده است. البته در قیامت، ولایت اصلی خدا روشن می‌شود: «هُنَالِکَ الْوَلَایَةُ لِلَّهِ الْحَقِّ هُوَ خَیْرٌ ثَوَابًا وَخَیْرٌ عُقْبًا»؛ در نهایت سلسله ولایت و امامت به ولایت خدا در قیامت منتهی خواهد شد. در نقطه مقابل مسئله ولایت و امامت، قرآن از امت یاد کرده است.

استاد حوزه علمیه اظهار کرد: در سوره اعراف دو آیه داریم که مفهوم امت را تعبیر کرده است؛ در آیه ۱۸۱ «وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ یَعْدِلُونَ». گروهی از آفریدگان الهی، امتی هستند که یهدون بالحق هستند یعنی امتداد نقش امامتی امام را دارند. در آیه ۱۵۹ «وَمِنْ قَوْمِ مُوسَی أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ یَعْدِلُونَ»؛ در اینجا موسی دو قوم دارد یکی قوم منسوب به او یعنی بنی‌اسرائیل و دیگری گروه خاصی که بر گرد امامت او تشکیل امت داده‌اند و کارکرد آن هدایت به سمت حق است و اینها امت واقعی او محسوب می‌شوند. با این سیاق، آیات متعددی داریم که در آنها قرآن مخاطبانش را دعوت به تشکیل امت کرده است. «وَلْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»؛ یعنی یک گروه خاص، امت هستند. در آیه شریفه دیگر بر این امر تأکید و توصیه کرده است که شما در ملت آخرین باید امت را شکل دهید و باید برترین امت باشید.

۳۱۳/۱۷